آترواسکلروز (Atherosclerosis )  چیست؟

 هنگامی که رسوبات چربی به همراه سایر عناصر خونی در سرخرگ‌های بدن تجمع یابد، موجب تنگی آنها شده و عبور جریان خون دشوار می‌گردد که به این حالت “تصلب شریان” یا همان “آترواسکلروز” می‌گویند. نتیجه این فرایند تشکیل پلاک‌های فیبری-چربی (آتروما) بوده که موجب تنگی رگ و عواقب بعدی انسداد عروقی  می‌گردد.

در ابتدا رسوبات فقط شامل سلول‌ حاوی چربی فراوان است ، اما با پیشرفت این فرآیند، برخی سلولهای خونی و پلاکت ها در لایه‌های عمیق‌تر دیواره سرخرگ تجمع کرده و موجب ایجاد پلاک اترواسکلروز می‌شوند. مشخصه اصلی تصلب شریان، تجمع مقادیر زیاد رسوب چربی و سلولهای خونی (پلاک اترواسکلروز) است .  مهم ترین خطر این رسوبات، تنگ شدن مجرای سرخرگی است که خون در آن جریان می‌یابد. وقتی این حالت روی می‌دهد بافت‌های بدن که از طریق سرخرگ مبتلا تغذیه می‌شوند، به خصوص حین ورزش  که این نیاز افزایش می‌یابد به مقدار کافی خون دریافت نمی‌کنند. اگر این وضعیت درعروق خونی (سرخرگ‌های) قلب رخ دهد، به انسداد عروق قلب و در نتیجه بروز درد قفسه سینه فعالیتی یا آنژین قلبی  می‌شود.

حال اگر  دیواره داخلی یک سرخرگ دچار اترواسکلروز آسیب ببیند، بدنبال پاره شدن پلاک اترواسکلروز ، پلاکت‌ها و هورمونهای عامل انعقاد  در محل‌ صدمه دیده، گرد هم می‌آیند. اگر این وضعیت درعروق خونی  قلب رخ دهد ، در نتیجه انسداد ناگهانی، سکته  قلبی  بروز می کند.

این احتمال نیز وجود دارد که قطعه‌ای از رسوبات چربی از جدار رگ کنده شده و با جریان خون حرکت کرده و در مکانی دورتر یک سرخرگ را مسدود کند. به این حالت آمبولی سرخرگی می‌گویند. 

 بدن قادر است  در دراز مدت از طریق تولید تدریجی عروق جدید سرخرگی که خون را از قبل از ناحیه تنگ شده به اطراف هدایت می‌کنند(عروق جانبی یا کلاترال)، تا حدی خود را در برابر خطر باریک ‌شدن سرخرگ محافظت کند. البته در موارد حاد یا سریع این مکانیسم دفاعی رخ نمیدهد.

در صورت ابتلا به مقادیر قابل توجه آترواسکلروز در یک بخش از بدن، احتمال وجود درجاتی از این بیماری در دیگر قسمت‌های بدن نیز وجود دارد. به عنوان مثال فردی که در اندام‌های تحتانی خود، گردش خون سرخرگی ضعیف دارد، به دلیل وجود تنگی مشابه در سرخرگ‌های کرونر نسبت به آنژین یا حمله قلبی،ویا به دلیل وجود تنگی مشابه در سرخرگ‌های مغزی به سکته مغزی مستعدتر است و بلعکس.

در درمان این بیماری ازداروهای  گشاد کننده عروقی به منظور باز کردن نواحی باریک شده در سرخرگ  و یا از شیوه‌های غیر جراحی مثل بالون زدن و یا تعبیه استنت  و یا عمل جراحی به منظور زدن  میان‌بُر به بعد از پلاک‌ها استفاده می‌شود. همزمان با آن اقداماتی  دارویی و تغییر روش زندگی برای کاهش رشد پلاک ها و  نیز کاهش تجمع پلاکت ‌ها انجام می‌شود.همچنین از روش های  تغذیه‌ای و دارویی برای کاهش پیشرفت بیماری و عوارض بیماری استفاده می شود. برای اطلاعات بیشتر فصل مداخلات درمانی را مطالعه فرمایید.

 تاریخچه :   آترواسکلروزیس علت اصلی بروز بیماری‌های ایسکمیک قلب و مغز(آنژین قلبی و سکته قلبی و مغزی) و  یکی از دلایل عمده مرگ و میر بزرگسالان ‌است.  آترواسکلروزیس از زمان‌های بسیار قدیم شناخته شده بوده‌است و  قدیمی‌ترین ضایعه آترواسکلروز که مشخصات آن از نظر آسیب‌شناسی شرح داده شده در اجساد مومیایی شده مصر باستان با قدمت بیش از سه هزار سال قبل از میلاد پیدا شده است.

 این گرفتاری یک روند التهابی مزمن است که در طی آن فرآیندهای ایمنی با عوامل خطرساز متابولیک واکنش نموده و موجب شروع، گسترش و فعال شدن این ضایعه در رگ‌های بزرگ و متوسط می‌گردند. لخته‌ای که به دنبال شکاف خوردن ضایعه آترواسکلروتیک و یا به دنبال کنده شدن سلول‌های اندوتلیوم در محل ضایعه در رگ گرفتار پدید می‌آید می‌تواند موجب انفارکتوس بافتی (میوکارد و مغز) شود.

تنگی رگ‌ های قلب : آترواسکلروزدر همه افراد ار سنین جوانی شروع و  در هر حال با زیاد شدن سن گریبان گیر همه می‌ شود اما پیشرفت آن در همه ی افراد یکسان نیست. .در برخی جزیی و اهسته و در برخی ها سریع و کشنده  که وابسته به عوامل خطر است.

عوامل خطرپیشرفت آترواسکلروز:

خانم‌ ها در سنین باروری بسیار کمتر از مردان دچار این بیماری می‌ شوند.

بالا بودن فشار خون، چربی ‌ خون بالا ، مصرف سیگار و دیابت عوامل خطرساز این بیماری هستند که با کنترل آن ها می ‌توان سیر این بیماری را کند کرد.

چاقی عمومی(شاخص توده ی بدنی بالاتر از عدد ۳۰) و چاقی شکمی(دور شکم درمردان بالاتر از۱۰۱ و در زنان بالاتر از ۸۸ سانتی متر) نه تنها افراد را مستعد فشار خون، بالا رفتن چربی خون و دیابت می ‌سازد بلکه به طور مستقل عامل خطر آترواسکلروز است.

عوارض

تنگ شدن عروق قلبی عامل ایجاد درد قلبی و پاره شدن ناگهانی پلاک اترواسکلروتیک(انسداد کامل) عامل  سکته قلبی است .

تنگ شدن عروق مغزی باعث سکته ی مغزی می ‌شود.

تنگی عروق کلیوی از عوامل مهم فشار خون است.

تنگ شدن عروق اندام ها باعث درد حرکتی پا ها و لنگش متناوب  می ‌شود.

علایم

در افراد دچار تنگی عروق قلبی(عروق کرونر)، در شرایطی که قلب نیازمند اکسیژن بیشتر است مثل زمان فعالیت، هیجان، قرار گرفتن در معرض سرما و یا زمان غذا خوردن، درد قفسه سینه شروع می‌ شود که با استراحت یا مصرف داروی نیتروگلیسرین باعث بهبودی می ‌شود.

این درد معمولا ۵ تا ۱۵ دقیقه طول می ‌کشد و به صورت فشار به قفسه سینه یا احساس خفگی است که به گردن، فک تحتانی،ناحیه سر دل و بالای ناف  و یا دست چپ تیر می‌ کشد.

در مورد دردهایی که چند ثانیه طول می ‌کشند و دردهایی که درحین فعالیت بهبود می ‌یابند و موقع استراحت دوباره شروع می ‌شوند احتمال وجود بیماری کرونر، کم است ولی باید حتما بررسی انجام شود.

بیمار دارای تنگی کرونر در حین درد تغییراتی در جریان الکتریکی و حرکات عضلات قلب رخ می ‌دهد که با استفاده از نوار قلبی، اکوکاردیو گرافی و یا اسکن قلب، می ‌توان وجود بیماری کرونری را رد یا تایید کرد. اما  در بین حملات درد، هیچ گونه علامتی ندارد به این ترتیب گاه برای تشخیص لازم است با ورزش یا برخی داروها قلب را تحت فشار قرار دهیم.

 داروی نیتروگلیسرین که به شکل زیر زبانی و اسپری وجود دارد با گشاد کردن رگ ‌های کرونری باعث بهبودی بیماران می ‌شود و یکی از نشانه‌ های بیماری کرونر بهبودی درد با استفاده از این دارو است.

توجه به این نکته لازم است که داروی نیتروگلیسرین باعث افت فشار خون می ‌شود و استفاده از آن بدون تجویز پزشک جایز نیست.